นิทานพื้นบ้านภาคเหนือ นิทานวีรบุรุษ เรื่อง ปู่เจ้าลาวจก หรือ “ลวจังกราช” เป็นนิทานวีรบุรุษของชาวภาคเหนือ มีเรื่องปรากฏอยู่ในตอนต้นของ “ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่” (พื้นเมือง-ประวัติ) ส่วนในพงศาวดารโยนกเรียกว่า “ลวจังกราช” เรื่องราวมีดังนี้
นิทานพื้นบ้านภาคเหนือ นิทานวีรบุรุษเรื่อง ปู่เจ้าลาวจก
ครั้งนั้น…พระอินทร์ได้เสด็จไปยังสำนักเทพบุตร และร้องขอลวจังกราชเทพบุตรให้จุติลงมาเกิดเป็นเจ้าฟ้ามหากษัตริย์ ในมนุษย์โลกในอาณาจักรล้านนาเพื่อทำนุบำรุงพระศาสนา ลวจังกราชเทพบุตรก็รับคำของพระอินทร์จึงพาบริวารมาเกิดด้วย 1 พัน โดยใช้เกริ๋น (บันได) เงิน พาดจากฟ้ามาสู่ดอยตุง เทพบุตรทั้งหลายก็โอปปาติกะ คือเกิดเองโดยไม่มีพ่อแม่เป็นมนุษย์ วัยหนุ่มสาวอายุได้ ๑๖ ปี และพากันมาพักที่ใต้ต้นไม้ตัน (พุทรา) ใกล้แม่น้ำสายในเมืองชัยวรนคร ผู้คนทั้งหลายเห็นเป็นอัศจรรย์ ที่มีคนหนุ่มสาวหน้าตางดงามอายุเท่ากันหนึ่งพันคนแลเห็นเกริ๋นเงินพาดอยู่ในอากาศด้วย จึงเรียกชื่อบริเวณนั้นเป็นเมืองเงินยัง (เงินยาง)
ชาวเมืองจึงเชิญลวจังกราชเป็นกษัตริย์ครองเมืองชัยวรนคร เมื่อพระยาลวจังกราชครองเมืองแล้วกิตติศัพท์ก็แพร่กระจายไปยังหัวเมืองอื่นๆ ว่าพระยาเทวราชได้เสด็จจากชั้นฟ้ามาเป็นกษัตริย์ในเมืองชัยวรนคร เจ้าเมืองต่างๆ จึงส่งบรรณาการมาถวายขอเป็นเมืองขึ้นมากมาย พระยาลวจังกราชก็ทำนุบำรุงไพร่ฟ้าประชาชนให้อยู่สุขสำราญและขยายอาณาเขตไปกว้างขวาง ประชาชนสร้างสวนไร่นาและเหมืองฝายมีน้ำอุดมสมบูรณ์ พระยาลวจังกราชมีโอรส ๓ องค์ ชื่อ ลาวครอบ ลาวช้าง และลาวเก๊าแก้วมาเมือง
วันหนึ่งพระโอรสทั้งสามไปจับปู พี่ทั้งสองให้ลาวเก๊าอยู่เฝ้าตาข่ายและถือฆ้อนไว้ทุบปู ส่วนพี่ชายทั้งสองตามขุดรูปูซึ่งเข้าไปในเผิงผา ติดตามไปไกลปล่อยทิ้งน้อง คนเล็กเฝ้าหน่าง (ตาข่าย) เพียงผู้เดียว จนเย็นพี่ทั้งสองก็กลับเมืองโดยลืมน้องชายจึงไม่ได้ชวนกลับบ้านด้วย ส่วนลาวเก๊านั่งคอยพี่ทั้งสองจนมืดค่ำจึงกลับเมืองด้วยความโกรธที่พี่ทั้งสองหลอกให้ตนนั่งเฝ้าอยู่ผู้เดียวลาวเก๊าจึงมาทูลพระราช บิดากล่าวหาพี่ทั้งสอง
พระยาลวจังราชทราบเรื่องดังนั้นเห็นว่าสามพี่น้องหากอยู่รวมกันจะเกิดวิวาทกัน จึงสร้างบ้านเมืองให้ไปปกครองคือสร้างเมืองว่าบ้านถ้ำให้ลาวครอบ และสร้างเมืองชื่อบ้านค้าให้ลาวช้าง ส่วนลาวเก๊าแก้วมาเมือง ให้ไปอยู่บ้านผาเรา ครั้นเมื่อพระยาลวจังกราชสิ้นพระชนม์ ลาวเก๊าก็ได้ครองเมืองชัยวรนครสืบต่อมา…ทรงพระนามว่า “ลาวเก๊าแก้วมาเมือง” และสืบสันตติวงศ์เป็นต้นราชวงศ์ครองเมืองล้านนาต่อมามีการย้ายเมืองหลายครั้ง และสมัยของกษัตริย์องค์ที่ ๒๕ คือ “พระยามังราย” ได้ย้ายเมืองมาอยู่ที่เมืองเชียงใหม่ปัจจุบัน
เรียบเรียงข้อมูล: nitanstory.com Photo credit: dmc.tv Credit: http://nitannorth.blogspot.com/p/blog-page_8.html